Yerning eng qadimgi aholisi kim ekanligi haqidagi bahslar uzoq vaqtdan beri davom etib kelmoqda. Qisqichbaqalar, masalan, eksklyuziv ustunlikka da’vo qilmaydilar, lekin ular hali ham dinozavrlarni topdilar va o’tgan davrlarda juda kam o’zgargan. Va nima uchun ular o’zgarishi kerak? Evolyutsiya ularni hayotga va ko’payishga mukammal moslashtirgan.
Qisqichbaqalar haqida qiziqarli ma’lumotlar
- Qisqichbaqalar Yerda 200 million yil avval paydo bo’lgan – olimlar ularning yura davriga oid qoldiqlarini topdilar. Balki ularning ibtidoiy ajdodi 360 million yil avval sayyorani sudralib yurgan bo‘lishi mumkin, ammo bu nazariya hali to‘liq isbotlanmagan.
- Ular katta o’lchamlarga o’sishi mumkin – masalan, Yaponiya qirg’oqlarida yashaydigan o’rgimchak qisqichbaqalarining bir turi, oyog’i deyarli to’rt metrga etadi, vazni 19 kg gacha bo’lishi mumkin.
- Yerda 6780 dan ortiq turdagi qisqichbaqalar yashaydi.
- Qirol qisqichbaqasi aslida qisqichbaqa emas, balki qisqichbaqaga o’xshash zohid qisqichbaqadir.
- Qisqichbaqalar ovlangan dengiz qisqichbaqasimonlarining 20% dan ko’prog’ini tashkil qiladi, har yili dehqonchilik qilgan va savdo qilgan. Bu yiliga 1,5 million tonnaga yaqin.
- Yolg’iz, ular osongina chelakdan chiqib, yovvoyi tabiatga qochib ketishlari mumkin, lekin ulardan bir nechtasi bo’lsa, qochish muvaffaqiyatsizlikka mahkumdir – boshqa qisqichbaqalar ozodlikka yaqinlashgan birodarni ushlab, unga bor kuchlari bilan aralashadilar.
- Gippokrat saraton o’simtasini birinchi marta ko’rganida, uni «qisqichbaqa» deb atagan, chunki uning shakli qisqichbaqasimonlarning qobig’iga o’xshardi va undan cho’zilgan tomirlar ko’p oyoqlari edi. Keyin Rim tabiblari yunoncha “Qisqichbaqa” lotin tiliga kirib, kasallikni “saraton” atamasi bilan belgilashni boshladi. Ingliz tilida bu halokatli kasallik hali ham shunday deb ataladi.
- Qisqichbaqa tanalarida ichki a’zolar deyarli bo’lmagan sacculina paraziti yashaydi. U o’zini xo’jayin qisqichbaqasining tanasiga kiritadi, hayotini ta’minlash uchun tanasidan foydalanadi, so’ngra tuxum qo’yadi va ularni qisqichbaqaning qorin bo’shlig’i ostidagi sumkaga joylashtiradi. Urgʻochi qisqichbaqalar ularni oʻzlaridek koʻtarib, koʻpayish qobiliyatini yoʻqotadilar, erkak qisqichbaqalar esa parazitlar tomonidan kimyoviy kastratsiya qilinadi va ular urgʻochi qisqichbaqalar kabi harakat qila boshlaydilar.
- Bokschi qisqichbaqalar oʻzini himoya qilish uchun zaharli dengiz anemonlarini olib yuradi. ular, agar kerak bo’lsa, dushmanga qarshi otilishi mumkin.
- Okean sathidan bir necha ming metr pastda yashovchi yeti qisqichbaqalari o‘z qobig‘ida yetishtiradigan bakteriyalar bilan oziqlanadi. Ular metan va oltingugurt birikmalari yuzaga keladigan yoriqlarga yaqinlashadilar, chunki bunday joylar bakteriyalar bilan to’yingan. Qisqichbaqalar raqsga o’xshash harakatda (bakteriyalar haqida qiziqarli ma’lumotlar) tirnoqlarini kimyoviy moddalar bilan to’ldirilgan suv oqimiga ta’sir qilish orqali ularning ko’payishiga yordam beradi (bakteriyalar haqida qiziqarli ma’lumotlar).
- Qisqichbaqalar Yaponiya qirg’oqlarida yashaydi, ularning qobig’ida g’azablangan samurayning yuziga juda o’xshash naqsh. Olimlar bu turdagi dengizga qaytib bunday qobiq bilan Qisqichbaqa ozod baliqchilar rahmat o’sdi, deb ishonaman – oddiy odamlar ularni o’lgan jangchilarning ruhi deb hisoblashgan. Oddiy chig’anoqlari bilan ularning hamkasblari kamroq omadli edi, shuning uchun vaqt o’tishi bilan turning barcha vakillari orqa tarafdagi naqshga ega bo’lishdi.
- Erkak jozibali qisqichbaqalarning bir panjasi boshqasidan ancha katta – Qisqichbaqalar uning yordami bilan urg’ochilarni o’ziga jalb qilganligi sababli, bu tur o’z nomiga qarzdor. Agar erkak raqib bilan kurashda katta panjasini yo’qotsa, u o’rniga yangisini o’stiradi – kuchsizroq, lekin kattaligi bo‘yicha yo‘qolganidan ustunroq.
- Qisqichbaqalar quruqlikda uzoq vaqt turishi mumkin, ammo ular hali ham gillalarda to‘plangan suvdan kislorodni nafas oladilar.