Kaspiy dengizi katta va hayotga boy, Rossiya uchun ham, qirg’oqlarini yuvib turadigan boshqa mamlakatlar uchun ham juda muhimdir. Dengiz o’z tabiatiga ko’ra noyobdir va ilmiy jamiyatda uni qanday tasniflash kerakligi haqida hali ham bahs-munozaralar mavjud. Biroq, bularning barchasi qog’ozbozlik, lekin aslida Kaspiy kengliklari ularni o’z ko’zlari bilan ko’rgan har bir kishini hayratga soladi.
Kaspiy dengizi haqida qiziqarli faktlar
- Bu Erdagi eng katta yopiq suv ombori, boshqa dengiz va okeanlar bilan aloqasi yo’q.
- Uning maksimal chuqurligi bir kilometrdan sal ko’proq. Eng chuqur joyi 1025 metrni tashkil etadi.
- Uning geologik tuzilishi va hajmining o’ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqib, ko’plab olimlar Kaspiy dengizini suvsiz ko’l deb hisoblash to’g’riroq bo’ladi, deb hisoblashadi (ko’llar haqida qiziqarli ma’lumotlar).
- Kaspiy dengizidagi suv boshqa dengiz va okeanlarga qaraganda o’rtacha 5 baravar kamroq sho’r, Volga daryosining og’iz qismida esa deyarli chuchuk.
- Yer yuzasi. Kaspiy dengizi Qirgʻiziston, Tojikiston, Polsha va Belarus Respublikasi kabi davlatlar maydonidan oshib ketadi.
- Uning sirt sathi umumiy qabul qilingan maʼnoda dengiz sathidan 27 metr pastda joylashgan.
- Taxminan 3000 yil oldin Kaspiy dengizi o’z nomini uning qirg’oqlarida yashagan Kaspiy qabilasi nomidan olgan deb ishoniladi.
- Kiyev Rusida u mahalliy xalq nomidan Xvalis dengizi deb atalgan – Xvaliylar. Yana bir umumiy nom Dog’istonning qadimgi Derbent shahri nomidan kelib chiqqan holda «Derbent dengizi» edi.
- Eron va Ozarbayjonda Kaspiy dengizi hanuzgacha Xazar yoki Mazenderan dengizi deb ataladi (Ozarbayjon haqida qiziqarli faktlar).
- Kaspiy dengizining qarama-qarshi sohillari turli materiklarga tegishli. Gʻarbiy qirgʻogʻi Yevropada, sharqiy qirgʻogʻi esa Osiyoda.
- Bu dengizdagi Absheron yarim oroli butun mintaqadagi eng ifloslangan hudud hisoblanadi.
- Kaspiy dengiziga 130 ta daryo quyiladi.
- Uning suvlari 5 ta davlat qirg’oqlarini yuvadi – Rossiya, Ozarbayjon, Turkmaniston, Eron va Qozog’iston.
- Kaspiy dengizi sohilidagi eng katta shahar Ozarbayjonning poytaxti Boku hisoblanadi.
- Agar biz hali ham Kaspiy dengizi deb hisoblasak. ko’l, keyin u butun dunyo ko’l suvining taxminan 44% ni tashkil qiladi va u chuqurligi bo’yicha dunyoda uchinchi, Baykal va Tanganikadan keyin ikkinchi o’rinda turadi.
- Uning oʻrtacha chuqurligi 208 metrdan oshmaydi.
- Kaspiy dengizidagi suv sathi beqaror. Oxirgi 3000 yil ichida u taxminan 15 metrga o’zgargan.
- Bu dengizning shimoliy qismi muzlaydi va qishda muz bilan qoplanadi.
- Bugungi kungacha qayd etilgan eng baland to’lqin. Kaspiy dengizi 11 metrga yetdi.
- Kaspiy dengizi suvlarida va uning sohillarida 1800 dan ortiq turli xil hayvonlar yashaydi. flora ham boy – 728 tur.
- Taxminan 2-4 million yil avval uning o’rnida boshqa dengizlar mavjud edi – Aqchagil va Pontiy.
- Ibtidoiy odamlar Kaspiy dengizi qirg’oqlarida yana 75 ming yil oldin yashagan (qadimgi odamlar haqida qiziqarli ma’lumotlar).
- Uning birinchi hujjatlashtirilgan tadqiqi ko’proq amalga oshirilgan. 2200 yildan ko’proq vaqt oldin Aleksandr Makedonskiyning sobiq sarkardasi, keyinchalik hukmdor Selevk I nomi bilan mashhur bo’lgan.
- Kaspiy tubida Dengizda boy neft va gaz konlari mavjud bo’lib, ularning umumiy massasi. 10-20 milliard tonnaga baholanmoqda.